Gedrag en gedragsproblemen bij de kat

In tegenstelling tot de hond is de kat een diersoort die veel minder op gezelligheid gesteld is. Katten tonen veel minder sociaal gedrag en veel minder afhankelijkheid dan honden. Vanwege deze onafhankelijkheid vinden veel mensen een kat een asociaal dier, maar dit is natuurlijk onzin. De sociale organisatie van elke diersoort is doorgaans zeer ingewikkeld. Dit geldt ook zeker voor de kat. De sociale contacten van katten worden daarom vaak niet begrepen, en veel te eenvoudig voorgesteld!
Ook bij kittens zijn de vroege ervaringen en indrukken van groot belang voor de ontwikkeling van het gedrag op volwassen leeftijd. We zullen hieronder de socialisatie van kittens behandelen.

Vergeleken met pups ontwikkelen kittens zich sneller. Hun ogen en oren werken eerder, waardoor ze op een jongere leeftijd al in staat zijn omgevingsindrukken op te doen. De hersenen van de kitten hebben op de leeftijd van vijf weken hun volledige capaciteit. Alhoewel de zintuiglijke vermogens vrij snel aanwezig zijn, duurt de motorische ontwikkeling langer. Zaken als bomen klimmen, prooi vangen en hard lopen hebben meer tijd nodig om te ontwikkelen. Bovendien heeft de kitten nog geen ervaring genoeg om te kunnen overleven. Eén van de belangrijkste manieren om deze ervaring op te doen is door het leren van wat de moeder doet. De tijd die de poes er voor neemt om haar jongen op te voeden is lang, zeker vergeleken met een teef; daarom hebben de kittens veel tijd nodig om dingen van hun moeder te leren. De ontwikkeling van kittens is afhankelijk van een constante uitwisseling tussen moeder en kittens, die begint rond de geboorte. Veel van de gedragspatronen die zich bij kittens ontwikkelen hangen nauw samen met het drinken bij de moeder.

Direct na de geboorte worden de kittens stevig afgelikt door de poes. Dit stimuleert de ademhaling en verstevigt waarschijnlijk al de moeder-kitten relatie. Het zogen begint al binnen een uur na de geboorte. De poes geeft aan wanneer er gedronken gaat worden; dit blijft zo gedurende de eerste 3 weken. De moeder ‘sluit’ de kittens als het ware op: ze gaat bij de kittens liggen en veegt ze door haar voorpoten naar achteren en haar achterpoten naar voren te doen, tegen haar buik aan, alwaar de kittens de tepels opzoeken op de tast; ook de reuk speelt hierbij een rol, aangezien kittens al snel een goed ontwikkelde reukzin hebben. Kittens drinken veelal aan dezelfde tepel. Dit vermindert de onderlinge competitie en stimuleert de melkproductie.

Tussen de 20 en 30 dagen leeftijd wordt het moment van voeden meestal door de kittens aangegeven. Hun ogen en oren werken nu goed, waardoor ze in staat zijn om het nest te verlaten en de moeder op te zoeken. Meestal werkt de poes mee door direct te gaan liggen. Na de 30 dagen leeftijd wordt het voeden altijd door de kittens opgeroepen. De diertjes volgen hun moeder steeds vaker, en naarmate ze ouder worden gaat de moeder ze meer ontwijken.

Gedurende de eerste dagen na de geboorte worden de sociale contacten tussen kitten en moeder sterk beïnvloed door de sterke voorkeur van de kitten voor één bepaalde plaats in het nest, nl. die plek waar veel vruchtwater en placentavocht heeft gelegen. Als het nest na de geboorte grondig is gereinigd, speelt dit natuurlijk niet, maar we praten nu over de natuurlijke gang van zaken. Al enkele uren na de geboorte hebben zowel het contact met de poes, als de luchtjes van deze plek een geruststellende invloed op de kittens. In het begin zoekt de kitten deze hoek op m.b.v. reuk. Als een kitten buiten deze plek gezet wordt, kruipt hij rond totdat hij de goede geur te pakken heeft, en kruipt dan weer naar de bewuste hoek. Deze drang naar één bepaalde plek houdt de toom bij elkaar en voorkómt afdwalen.

Zodra kittens het nest gaan verlaten, zien we ook het speelgedrag ontstaan. Aanvankelijk bijten en ‘klauwen’ de kittens naar elkaar. Daarna komt het jagen en vechten. Het gedrag dat een kitten vertoont als hij met een balletje of een speeltje speelt, is jachtspel. Je ziet kittens vaak in de lucht springen en ‘iets vangen’, dat er in werkelijkheid niet is, of juist over de grond jagen achter iets dat er niet is. Het is net of ze hallucineren. Door dit soort spel leert de kitten z’n omgeving kennen. Spelen met andere kittens zorgt voor het ontwikkelen van sociale contacten. Spelactiviteit is zeer belangrijk in de ontwikkeling van een kitten. Als kittens deze mogelijkheid onthouden wordt, zie je op latere leeftijd vaak gedragsproblemen, met name op het gebied van angstigheid en normale leervaardigheid. Naast het ontwikkelen van de sociale contacten met hun nestgenoten, beginnen kittens zich ook aan mensen te binden. Hoewel het niet zo duidelijk is als bij pups, lijkt er ook bij kittens een kritieke periode in de socialisatie met mensen te zijn. Deze periode loopt van vier tot acht weken leeftijd.

Het regelmatig in de hand nemen en spelen met de jonge katjes stimuleert het socialisatieproces tussen kitten en mens. Door een kitten veel aan te halen, krijg je later een kat die beter ‘luistert’ (voor zover katten dat doen). Optillen en aaien heeft een kalmerend effect op het jonge diertje, en leert het dier om zich niet te verzetten tegen vasthouden. Het is van belang dat een kitten met zoveel mogelijk mensen in aanraking komt. Hierdoor hebben ze als volwassen kat veel minder angst voor vreemden. In de kritieke periode is de kennismaking met kinderen ook van belang. Volwassen katten die nooit kinderen hebben gezien op de leeftijd van 5 tot 9 weken, zijn later vaak agressief tegen hen, en dus niet geschikt als kat in een gezin met kinderen.

Socialisatie van kittens met mensen vóór de periode van 5 tot 9 weken kan ongewenste neveneffecten hebben. Katten die te vroeg uit het nest geplaatst worden, zijn later vaak te veel op mensen gericht, en hebben dan vaak problemen met andere katten. Poezen die op deze manier opgegroeid zijn hebben, als ze jongen, vaak onvoldoende moeder-instinct, en zijn vaak zelfs agressief t.o.v. hun jongen.

Hetzelfde zien we bij katten die als kitten helemaal met de fles zijn opgegroeid. Iemand die er in geslaagd is een katje helemaal met de fles op te voeden, is meestal bijzonder sterk aan zo’n diertje gehecht. Helaas zijn ze later meestal ongeschikt als huisdier. Ze worden vaak agressief, hebben altijd moeite met andere katten en zijn vaak ook vatbaarder voor allerlei ziektes.

Het is van het grootste belang om kittens op de juiste leeftijd op hun definitieve plek te plaatsen. De beste leeftijd ligt ergens tussen de 8 en 12 weken. Kittens die na de 12 weken worden geplaatst, en die alleen met andere katten gesocialiseerd zijn, hebben vaak moeite met het aanpassen aan mensen, en zijn dus vaak onhandelbaar. Mensen van de boerderij weten vaak wel dat kittens die niet ontdekt zijn voordat ze gespeend worden, meestal ronduit bang voor mensen zijn. Ze zijn wild en volledig ongeschikt als huisdier. Als ze in handen komen zijn ze meestal zeer agressief en kunnen zelfs gevaarlijk zijn!

Net als jonge pups, gaan ook jonge kittens in hun nieuwe thuishaven op verkenning uit. Ook een jonge kat moet leren wat hij wel en niet moet en mag. Hij moet zich aan bepaalde regels in huis houden; in tegenstelling tot wat veel mensen denken, kan een kat een flink aantal zaken af- en aanleren, mits hij een normale jeugd en een juiste socialisatie heeft gehad!

Een plastic bak is meestal het eenvoudigste, goedkoopste en gemakkelijkste schoon te houden. De instaprand moet laag genoeg zijn zodat de kitten er gemakkelijk in en uit kan klimmen. Plaats de bak op en rustige plaats in huis, waar weinig rond gelopen wordt, zodat het diertje wat ‘privacy’ heeft. Let er op dat de kat er altijd bij moet kunnen, ook als u niet thuis bent. In de buurt van z’n slaapplaats kan een goede mogelijkheid zijn. Veel katten houden absoluut niet van strooisel met een geurtje in de bak. Meestal bevalt geurloos kleistrooisel, dat goed klontert, het beste. Als er al meer katten in huis zijn, is het aan te bevelen om een extra kattenbak te plaatsen.

Om er zeker van te zijn dat uw kitten de bak iedere keer gebruikt, moet u het diertje de eerste tijd veel in de gaten houden. Als hij stopt met spelen en begint te snuffelen, moet hij opgepakt en naar de bak gebracht worden. Beloon het dier als het in de bak rondsnuffelt of krabt, en prijs het dier uitbundig als er geplast of gepoept wordt; geef eventueel een snoepje of wat voer als beloning. Als u niet op het dier kunt letten, kan hij opgesloten worden op een plaats waar de bak staat, bv de bijkeuken o.i.d. Doe dit totdat u zeker weet dat het dier de bak als vaste toiletplaats gebruikt. Als u eenmaal een soort strooisel en een bak heeft die goed bevallen, pas dan niet plotseling veranderingen toe: dat is vragen om problemen! Als u een nieuw soort strooisel wilt gebruiken, meng dan eerst een week met het oude strooisel.

Het is van belang dat een kat zich op z’n gemak voelt in z’n bak. Daarom moeten onplezierige zaken te allen tijde vermeden worden als het dier op de bak zit. Geef geen medicijnen als hij op de bak zit, en pas geen straf toe in de omgeving van de bak. Zet de bak niet op plaatsen waar plotseling lawaai kan ontstaan, bv naast de wasmachine. Zorg dat de hond niet kan gaan plagen als de kat op de bak zit.

Het is van belang om te weten of het om plassen of sproeien gaat!

Plassen

Mogelijke oorzaken
•  Urinewegproblemen (ontsteking, blaasgruis, tumoren) en maag-darmproblemen. Veruit in de meeste gevallen is er een lichamelijke oorzaak!
•  Oudere katten vinden de gang naar de bak soms te lang.
•  Buitenkatten kunnen bang worden om naar buiten te gaan, bv als er een nieuwe buurkat is, of na een aanrijding.
•  Geodoriseerde kattenbakvulling: de kat vindt het juist vies!
•  Te vuile kattenbak.
•  Vervelende ervaring tijdens bak-bezoek: bv medicijnen ingeven “omdat hij dan toch lekker stilzit” of geplaag door de hond, of plotseling lawaai tijdens bak-bezoek.
•  Nieuwe aantrekkelijke plekken in huis, bv nieuwe badmat.
•  Stress ten gevolge van een nieuwe kat/hond/baby in huis. Zelfs aanschaf van nieuwe meubels kan zoveel stress oproepen dat het dier binnen gaat plassen.

Behandelingsmogelijkheden
Probeer eerst de oorzaak te vinden en deze weg te nemen. Laat het dier ook onderzoeken om lichamelijke oorzaken uit te sluiten. Als het dier gezond is, zijn er de volgende mogelijkheden:
•  Niet straffen als de kat niet op heterdaad betrapt wordt!
•  Plaats niet schoonmaken waar de kat bij is. Schoonmaken kan met gewone middelen (NOOIT AMMONIA!), maar wel nabehandelen met alcohol.
•  Dingen die de kat leuk vindt op de bevuilde plaats zetten, zoals speeltjes, eten, snoepjes, mand.
•  Ruimte in huis beperken en/of meerdere bakken plaatsen.
•  Als een kat altijd op een vaste plaats plast, dan DAAR de bak neerzetten.
•  Als de kat graag op tapijt plast, stukje tapijt in bak, en daarover geleidelijk steeds meer strooisel, totdat het strooisel zo dik is dat het tapijt er onder uit kan.
•  In sommige gevallen worden met medicijnen goede resultaten behaald.

Sproeien

Sproeien is een weliswaar hinderlijk, maar normaal gedrag bij vrijwel alle katachtigen, en dus ook bij onze huiskat. Sproeien gebeurt door het staande dier, waarbij achterwaarts een straal urine tegen een verticaal voorwerp gespoten wordt. Sproeien gebeurt veel minder vaak op horizontale oppervlakken.

Mogelijke oorzaken
•  Hormonale invloeden. Is normaal gedrag bij katers.
•  Nieuwe kat in huis of katten in de tuin.
•  Verandering in de gezinssituatie, of nieuw voorwerp in huis.

Behandelingsmogelijkheden
•  Katers castreren/poezen steriliseren.
•  Bestraffen (hard geluid/handen klappen), alleen als de kat betrapt wordt.
•  Sproeiplaatsen goed schoonmaken.
•  Plaats de voerbak van de kat op of onder de sproeiplaats(en) en laat deze daar dag en nacht staan.
•  Plaats enkele omgekeerde muizenvallen op de sproeiplaats, zodat ze springen als de kat er op stapt, en zodoende afgeschrikt wordt.
•  Verander het vloeroppervlak bv door een stuk plastic of aluminiumfolie over de sproeiplaats te leggen.
•  Voorkom dat de kat andere katten in de tuin kan zien, bv door de onderste rand van het raam af te dekken met doorschijnend mat plastic folie.
•  Behandel de sproeiplaats(en) met Feliway spray.
•  Als de kat op zóveel plaatsen sproeit dat bovenstaande maatregelen niet haalbaar zijn, dan is alleen nog een behandeling met medicijnen mogelijk.

De beste manier om krabben en bijten aan het meubilair te voorkomen, is het verschaffen van een omgeving die aan de behoefte van de kat voldoet. Maak uw huis “kat-proof” door een speelplaats te maken waar de kat kan krabben, klimmen en hoog kan zitten. Ze zijn in allerlei soorten en maten in de handel. Geef speeltjes die uw kat rond kan meppen, balletjes, maar ook speeltjes die aan elastische touwtjes hangen. Geef (vooral aan binnenkatten) kattengras ter beschikking, om te voorkomen dat ze aan de planten knabbelen.

Als u uw kat uit bepaalde ‘probleemgebieden’ van het huis weg wilt houden, kunt u denken aan het dicht houden van deuren, eventueel kindersloten op de deur. Voor de hardnekkige gevallen, of als het gaat om plaatsen waar u de kat eigenlijk niet weg kunt houden, kunt u denken aan spray met een naar geurtje; eventueel kunt u een paar muizenvallen op scherp zetten en omgekeerd neerleggen met een laagje folie er over. Op het moment dat de kat er op trapt springen ze dicht en schrikt het dier.